e-aureus.pl

Spis treści


Wstęp 7

Rozdział 1
Kultura materialna i przestrzeń 15

Rozdział 2
Od Pomnika do antypomnika 33

Rozdział 3
Berlińskie pustki i pomniki 65

Rozdział 4
Przestrzeń, miejsce i nie-miejsce wobec pamięci
i nie-pamięci Zagłady 93

Rozdział 5
Sposoby przywracania pamięci społecznej.
Misteria Pamięci 115

Rozdział 6
Afektywne działanie przestrzeni wystawy 135

Zakończenie 153

Bibliografia 161

Indeks osobowy 173

Summary 179



Autor przedsięwziął bardzo trudne zadanie, polegające na opisaniu zróżnicowanych praktyk organizowania przestrzeni dla aktywizowania pamięci o Zagładzie. Trudność wyjściowa polega na istnieniu niepoliczalnej wielości przestrzennych dokonań upamiętniających Zagładę (muzea, rzeźby, pomniki, instalacje) oraz na nieostrości kategorii i pojęć wykorzystywanych do analizy tych zjawisk. „Przestrzeń” i „pamięć” występują w mnogich wersjach definicyjnych, a ponadto (i co gorsza) każde z tych pojęć jest poddawane klonowaniu.

Łukasz Posłuszny nie uciekł jednak przed kłopotem nadmiaru, podjął wyzwanie i odniósł skromny sukces. Podszedł bowiem do terminów pragmatycznie. Rzeczowo i w miarę trafnie (czyli: tu i ówdzie nietrafnie) zreferował zróżnicowane poglądy, by wybrać pojęcia przydatne. Wyszedł więc obronną ręką z pojęciowej batalii, ponieważ przyjął zasadę nader prostą: teorie, terminy i definicje mają służyć zrozumieniu konkretnego działania przestrzennego ożywiającego pamięć. Właśnie ten konkret nadaje szczególną poznawczą wartość książce Przestrzenne formy… Dzięki badaniom autora poznajemy dokonania lokujące się na (dziwnej) osi Berlin – Poznań – Lublin. Każde z tych miast pojawia się w zróżnicowanej dawce (najwięcej miejsca poświęcił autor Berlinowi, najmniej Poznaniowi), ale proporcje te są przekonujące, zaś rezultaty dociekań – frapujące.

Autor zebrał i omówił w jednej publikacji zróżnicowane przedsięwzięcia, uświadamiając, że od lat 80. – a w jeszcze większej mierze od lat 90. – dokonuje się w sztuce europejskiej zwrot, polegający na aktywizowaniu związku między pamięcią zbiorową, tożsamością i przestrzenią. Zwrot ten wyraża się w działaniach, które odsłaniają lokalność tożsamości i przestrzenne zakotwiczenie pamięci. Każda społeczność ma swoje topoi, lecz europejskie „miejsce wspólne” zawierają często ślad wykluczenia Żydów. Współczesne działania przestrzenne nie są jednak nakierowane na wywołanie odruchów pokutnych; raczej zmierzają do reaktywacji poczucia przynależności, proponują więc praktykowanie form współżycia z nieobecnością. Pustka przez twórców aktywizowana ma uświadamiać niemożność reprezentacji zgładzonych Żydów, a zarazem włączać nieobecnych i nieobecność do aktualnej społeczności.

Z recenzji prof. Przemysława Czaplińskiego